Wysiękowe zapalenie uszu - OMS
Co to jest wysiękowe zapalenie uszu? Jest to choroba, której istota polega na gromadzeniu się jałowego płynu w jamie bębenkowej, przy zachowanej, nieuszkodzonej, błonie bębenkowej. Konsystencja płynu i sposób jego powstawania powoduję, że spotyka się liczne synonimy tej choroby: surowicze zapalenie ucha środkowego (OMS), surowiczo-śluzowe zapalenie ucha środkowego i inne.
U kogo najczęściej występuje wysiękowe zapalenie uszu? Wysiękowe zapalenie uszu dotyczy przede wszystkim dzieci do 10 roku życia. U większości dzieci występuje po epizodzie ostrego zapalenia ucha i utrzymuje się średnio 40 dni, a czasami nawet do trzech miesięcy. Częstą przyczyną OMS jest również przerost migdałka gardłowego oraz rozszczep podniebienia.
Skąd się bierze wysięk w uchu środkowym? Płyn w uchu środkowym gromadzi się w wyniku upośledzenia drożności trąbki słuchowej oraz powstania ujemnego ciśnienia w jamie bębenkowej. Wśród czynników sprzyjających powstawaniu OMS u dzieci wymienia się: częste infekcje górnych dróg oddechowych, przerost migdałka gardłowego, rozszczep podniebienia, alergię, niezupełne wyleczenie ostrego bakteryjnego zapalenia ucha środkowego, niedoczynność tarczycy, zespół Downa. Podczas infekcji górnych dróg oddechowych w krótkim czasie stan zapalny z nosogardła przenosi się na trąbki słuchowe, a następnie do ucha środkowego. Podobnie jak wysięk w nosie (katar), wyściółka jamy bębenkowej będąca w stanie zapalnym produkuje wydzielinę, która zalewa ucho środkowe, powodując mniej lub bardziej zauważalny niedosłuch. Po infekcji wydzielina ta powinna zostać usunięta poprzez trąbkę słuchową oraz procesy wchłaniania. U niektórych ludzi (głównie dzieci) mechanizmy ewakuacji płynu wysiękowego, w związku z dysfunkcją trąbki słuchowej, są na tyle nieskuteczne, że pozostaje on w uszach pomimo ustąpienia infekcji. Różnice w budowie anatomicznej trąbki słuchowej u dzieci i dorosłych również stanowią czynnik predysponujący do występowania OMS u dzieci. U dzieci trąbki słuchowe mają mniejszą średnicę, są krótsze i położone bardziej poziomo niż u osób dorosłych , przez co są bardziej podatne na upośledzenie drożności w wyniku obrzęku zapalnego lub podrażnienie przez wsteczne zarzucanie płynu. W przypadku występowania nawracających zmian wysiękowych u dorosłych zalecana jest dokładna ocena nosogardła, gdyż mogą tam rozwijać się groźne zmiany patologiczne, których pierwszym objawem jest długotrwały wysięk w uchu.
Jakie są objawy wysiękowego zapalenia uszu? Choroba może mieć przebieg ostry i przewlekły. W postaci ostrej dominują objawy ostrego zakażenia górnych dróg oddechowych, bólu ucha z uczuciem przelewania się płynu w uchu i niedosłuchu – u dzieci często obustronnego, u dorosłych zwykle jednostronnego. Wysiękowe zapalenie uszu o przebiegu przewlekłym powoduje przede wszystkim upośledzenie słuchu, często obustronne, postępujące powoli i niepostrzeżenie dla chorego i jego otoczenia. Upośledzenie słuchu ma charakter przewodzeniowy.
Jak można potwierdzić występowanie wysiękowego zapalenia uszu? Potwierdzenie występowania zmian wysiękowych powinno być oparte na wynikach wywiadu, dokładnego badania otoskopowego (najlepiej przy użyciu wideootoskopu lub mikroskopu diagnostycznego) oraz badań audiometrycznych – audiometrii tonalnej obrazującej poziom niedosłuchu i badania tympanometrycznego potwierdzającego nieprawidłowe ciśnienie panujące w uchu środkowym (płaskie krzywe tympanometryczne )
Jakie są następstwa długotrwałego zalegania płynu wysiękowego w uszach? Płyn wysiękowy długotrwale zalegający w jamie bębenkowej ulega zagęszczeniu i może powodować powstanie zrostów łącznotkankowych unieruchamiających łańcuch kosteczek słuchowych oraz powolne niszczenie błony bębenkowej poprzez jej nadmierne rozciąganie i destrukcję włókien sprężystych. Może także doprowadzić do perforacji błony bębenkowej i tym samym dać drogę do wrastania naskórka do jamy bębenkowej – tworzenie tzw. perlaka. Wszystkie te stany negatywnie odbijają się na poziomie słuchu chorego. Należy podkreślić, iż zalegający płyn, nawet bez wymienionych powyżej powikłań, powoduje niedosłuch przewodzeniowy rzędu 20 – 30 dB.
Jakie jest leczenie wysiękowego zapalenia uszu? Skuteczne leczenie powinno zapewnić: udrożnienie trąbki słuchowej, usunięcie płynu z jamy bębenkowej oraz powrót słuchu do stanu prawidłowego.
W przypadku stwierdzenia przez otolaryngologa zmian wysiękowych w uchu środkowym (przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha środkowego – OMS) zalecane jest leczenie farmakologiczne. Stosuje się leki immunostymulujące, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, mukolityczne, oraz przeciwalergiczne, a w uzasadnionych przypadkach antybiotykoterapię. W większości ośrodków przyjmuje się okres 3 miesięcy leczenia zachowawczego, które może być jeszcze skuteczne. Po upływie 3 miesięcy proponuje się metody zabiegowe.
Co to jest tympanopunkcja? Tampanopunkcja to zabieg polegający na nakłuciu błony bębenkowej w celu usunięcia płynu wysiękowego zalegającego w jamie bębenkowej. Czasem wykonuje się nacięcie błony bębenkowej, co nazywane jest paracentezą. W zależności od wielkości wytworzonego w błonie bębenkowej otworu zamyka się on w ciągu kilku , kilkunastu godzin (po tympanopunkcji) do kilku, kilkunastu dni (po paracentezie).
Na czym polega drenaż jamy bębenkowej? Zabieg ten polega na wykonaniu w znieczuleniu ogólnym, a u dorosłych – miejscowym, niewielkiego nacięcia błony bębenkowej i usunięciu za pomocą bardzo cienkich ssaków zalegającej za błoną bębenkową wydzieliny (najczęściej przepłukuje się także jamę bębenkową odpowiednimi lekami). Następnie w celu utrwalenia efektu słuchowego oraz lepszego upowietrznienia jamy bębenkowej zakłada się do błony drenik wentylacyjny. Zabieg ten jest wykonywany przez przewód słuchowy zewnętrzny. W typowych przypadkach drenik pozostający przez kilka miesięcy pozwala na pełne wyleczenie ucha.
Jakie jest rokowanie co do wyleczenia OMS? Rokowanie co do wyleczenia w ostrym okresie choroby jest dobre, w przewlekłym gorsze. Przedłużające się upośledzenie drożności trąbki słuchowej może doprowadzić do powstania zmian atroficznych w błonie bębenkowej i stałego, bardzo znacznego jej wciągnięcia lub rozwoju procesów zarostowych w uchu środkowym ze znacznym przewodzeniowym upośledzeniem słuchu.
Czy możliwe są powikłania po drenażu jamy bębenkowej? W medycynie nie jest możliwe udzielenie gwarancji skuteczności zastosowanej terapii. Jednak zabieg drenażu jamy bębenkowej należy do zabiegów bezpiecznych. Rzadko występujące powikłania chirurgiczne obejmują; perforację błony bębenkowej, brak poprawy słuchu, uszkodzenie struktur ucha środkowego (głównie łańcucha kosteczek słuchowych).
Jak wygląda okres pooperacyjny? Zabieg może być wykonywany w trybie ambulatoryjnym, a więc po kilkugodzinnej obserwacji pacjent najczęściej może jeszcze tego samego dnia opuścić szpital ( w przypadku dodatkowego wykonania adenotomii pacjent wymaga nadzoru medycznego w pierwszej dobie po zabiegu, co wiąże się najczęściej z pozostaniem w szpitalu do następnego dnia). Zalecane jest także unikanie wysiłku fizycznego przez okres kilku dni po zabiegu.
Jakie są zalecenia po założeniu drenażu? Dreniki usuwa się zwykle po sześciu miesiącach, chociaż należy podkreślić, iż większość drenów wentylacyjnych wypada samoistnie zwykle po kilku miesiącach. Są typy drenów zakładanych nawet na kilka lat i z reguły wymagają one usunięcia przez specjalistę.
W czasie założonych drenów nie powinna do uszu przedostawać się woda. Podczas kąpieli, czy mycia głowy proponuje się zabezpieczenie uszu przez specjalne stopery dla pływaków lub watkę nasączoną oliwką. Z drenami wentylacyjnymi obowiązuje bezwzględny zakaz nurkowania.